Paratoner Çeşitleri Nelerdir?

Paratoner Çeşitleri Nelerdir?

Tesisleri içerisine alan alanlarda, olası yıldırım tehdidinden korunmak için iki tür korunma yöntemi tercih edilebilir. Bunlardan bir tanesi yıldırımdan korunmak için kullanılabilecek olan dış yıldırımlıklar olup, paratonerler gerekli
işlevi görmektedir. İkinci korunma yöntemi ise tesise yakın olan ve yakın bölgelere düşen yıldırımların elektrik hatlarında oluşturabileceği zararı önlemek için iç yıldırımlık tercihidir. Paratoner sistemleri dış yıldırımlık içerisinde yer almakla beraber geniş çaplı tesislerde ve yüksek binalarda kullanılır. Paratoner çeşitleri arasından alana uygun bir şekilde tercih yapabilmek mümkün olur.

Faraday Kafesi

Faraday kafesi yıldırımdan korunması istenen alanın en yüksek yerinden başlayan ve toprağa kadar giden kısmının iletken teller ile sarılması olarak tanımlanabilir. Kafes ismini de bu teller ile sarılı olmasından alan paratoner adına etkili olabilmek için korunacak olan cismin birçok yerinden sarılması durumu söz konusu olur. İletken teller ile sarma işlemi uygulanırken sivri uç bırakılmamasına özen gösterilmelidir. Paratoner çeşitleri arasında uzun yıllardır kullanılan bu yöntem, Faraday tarafından üretilmiş ve geliştirilmiştir.

Franklin Çubuğu

Yıldırımdan korunacak olan alanın en yüksek tepesine sivri bir çubuğun yerleştirilmesi ve bu çubuğun yıldırımı toplayarak toprağa iletmesi prensibi franklin çubuğu olarak tanımlanabilir. Yüksek binalarda bu yöntem kullanılmakla beraber paratoner sistemleri arasında da sıklıkla tercih edilir. Çubuk, en kısa yoldan indirme iletkenine sahip olup, topraklama tesisatına direk olarak bağlanır. Geniş alanların korunması durumu söz konusu olmayıp yalnızca yerleştirilmiş olan binanın korunması sağlanır. Kuleler, cami minareleri, yüksek katlı tek bir bina, deniz fenerleri, bacalar gibi küçük çaplı alanların korunması için kullanılır.

Aktif Paratoner

Erken akış uyarı prensibi ile çalışan aktif paratonerler, E.S.E olarak da bilinirler. Aktif paratonerin söz konusu çalışma prensibi, o esnada havada meydana gelen değişikliğe göre aktifleşmesi üzerinedir. Havada biriken elektrik yükünün artması sonucu, pozitif ve negatif yıldırım çeşitlerine karşı koruma sağlanır. Yıldırımı yer yüzü ile birleşmeden önce yakalayan aktif paratoner, deşarjı güvenilir bir şekilde toprağa aktarır. Bu aletlerde yakalama hızı oldukça önemli olup, satın alımı gerçekleştirilirken bu etmen göz önünde bulundurulmalıdır. Aktif paratoner, kurulumu sağlanmış olan bölgeye dairesel bir koruma alanı sağlar.

Radyoaktif Paratoner

Radyoaktif paratoner, yıldırıma karşı erken yol oluşturmak amacı ile iyon yayılması sağlar. Bazı elementlerin kullanımı ile beraber yıldırımdan korunma sağlayan bu sistem, doğada yer alan bazı canlıların hayatlarını olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle dünya standardı ölçülerinde kullanımı yasaklanmış olan bu paratoner çeşidine, aktif paratoner üretimi yapılarak cevap verilmiştir. Türkiye’de Atom Enerjisi Kurumu tarafınca yayınlanmış olan 2000 tarihli genelge ile bu paratoner çeşidinin kullanımı yasaklanmıştır. TAEK tarafından gerekli belgelendirme verilmiş olan bir kurum tarafından mevcut radyoaktif paratonerin sökülmesi için gerekli talimat verilmiştir.

İç Yıldırımlık Sistemleri

Yıldırımdan korunma sistemleri içerisinde yer alan paratonerler, iç yıldırımlık sistemlerini de bünyesine alırlar. Paratoner sisteminin temel prensibi, yapıyı ya da tesisi yıldırım darbelerinden korumaktır. Doğrudan enerji hattına ya da yakın bir çevreye düşmüş olan yıldırımdan korunmak için yetersiz kalan paratonerlere ek olarak iç yıldırımlık sistemlerinden yararlanabilmek mümkün olur. İç yıldırımlık sistemleri temelde B, C ve D olmak üzere üç farklı sınıf üzerinden kullanılır. Bu sınıfların her biri birbirini tamamlayıcı etki göstermekte ve ana panoya B sınıfı koruma alanı, tali panolara C sınıfı koruma alanı, cihaz önlerine ise D sınıfı koruma alanı uygulanır. İç yıldırımlık sistemleri, paratoner ile entegre bir şekilde çalışır.

Bir önceki yazımız olan Solar Sistemlerde Yıldırımdan Korunma başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.